سیتریک خشک و ابدار
اسید سیتریک (جوهر لیمو) با فرمول شیمیایی C6H8O7 یکی از اسیدهای آلی ضعیف است که در لیموترش و پرتقال وجود دارد. یکی از عمده ترین کشورهای تولید کننده آن کشور چین می باشد. اسید سیتریک در صنایع نوشابه ، آبمیوه ، آرایشی و بهداشتی و داروئی به کار برده می شود و علاوه بر طعم دهندگی باعث تنظیم PH نیز می شود.
اسید سیتریک خشک و آبدار
جوهر لیمو به صورت متبلور، درشت، بیرنگ، غیر شفاف، بی بو، ترش مزه و مطبوع است. این اسید بدون آب در 15 درجه سانتیگراد ذوب میشود. اسید سیتریک متبلور را بدون فساد به سهولت میتوان نگهداری کرد. این اسید کاربردهای فراوانی دارد، مخصوصاً در رنگرزی الیاف با ترکیب قرمزدانه از آن استفاده میکنند.
اسیدیته اسید سیتریک ناشی از وجود سه گروه کربوکسی میباشد که میتوانند پروتون از دست دهند. یون اسید سیتریک به نام سیترات معروف است. سیترات ها بافر های خوبی برای کنترل PH محلول های اسیدی هستند. یون سیترات با بسیاری از فلزات نمک سیترات ایجاد میکند که مهمترین آن سیترات کلسیم (جوهر لیمو) می باشد که برای نگهداری غذا از فساد و خوش طعم کردن آن بکار میرود. یون سیترات میتواند با فلزات ترکیبات کی لیتی ایجاد کند.
در دمای اتاق اسید سیتریک ، یک پودر کریستالی سفید میباشد که میتواند به دو فرم بی آب و یا یک آبه وجود داشته باشد. فرم بی آب از کریستالیزه شدن اسید سیتریک در آب گرم ایجاد میشود در حالی که فرم یک آبه از تبلور آن در آب سرد ایجاد میشود. فرم یک آبه با حرارت دادن در 47 درجه سانتیگراد به فرم بی آب تبدیل میشود. اسید سیتریک در حرارت بالای 175 درجه تجزیه شده اسید سیتریک عمدتا به عنوان ماده محافظ مواد غذایی و چاشنی غذا مورد استفاده قرار میگیرد. نمک های سیترات با فلزات گوناگون در افراد مریض به عنوان کمک های غذایی مورد استفاده قرار میگیرد. از خواص بافری سیترات ها در کنترل PH در مواد تمیز کننده خانگی استفاده می شود. اسید سیتریک به دلیل توانایی تشکیل کیلیت با فلزات در ترکیب شوینده ها استفاده میشود. این ماده با ترکیب شدن با یون های فلزی مانع مزاحمت آنها در ترکیب با اجزا تمیز کننده شوینده ها میشود. اسید سیتریک در دارو سازی هم کاربرد دارد و به عنوان مادهای بیخطر برای مصرف در غذاها شناخته شده است.
نام شیمیایی : اسید سیتریک.
اسامی مترادف با اسید سیتریک : سیتریک اسید ، جوهر لیمو ، اسید لیمو ، Citric acid ، tricarboxylic acid ، hydroxypropane ،
گرید محصول : اسید سیتریک صنعتی ، اسید سیتریک آزمایشگاهی ( خوراکی )
انواع : اسید سیتریک خشک ( اسید سیتریک آنهیدروز ) ، اسید سیتریک آبدار ( اسید سیتریک مونوهیدرات)
فرمول مولکولی : C6H8O7
خلوص : اسید سیتریک 98%
جرم مولی : 192.124 g/mol (anhydrous)
210.14 g/mol (monohydrate)
شکل ظاهری : کریستال سفید جامد
دمای ذوب : 153 درجه سلسیوس
دمای جوش : 175 درجه سلسیوس
حلالیت در آب : 59
تفاوت اسید سیتریک خشک و آبدار
این ماده به دو شکل اسید سیتریک آبدار (مونوهیدرات- monohydrate) و اسید سیتریک خشک (بدون آب-anhydrous) وجود دارد، تفاوت این دو اسید یکی در مش بندی یعنی دانه بندی آنها می باشد که اسید سیتریک آبدار کریستالی و خشک آن پودری است و تفاوت دیگر در فراوری آنها می باشد مونو هیدرات ( اسید سیتریک آبدار ) از تبلور آب سرد و آن هیدرات ( اسید سیتریک خشک ) از تبلور آب گرم بوجود می آید.
اسید سیتریک خشک بیشتر تنظیم کننده اسیدی و طعم دهنده، بوبری آروماتیک مطلوب و بهینه نگهدارنده براق کننده (روکش میوه های سردخانه ایی)
اسید سیتریک آبدار آبدار را میتوان در آبمیوه ها و یا تمامی مایعات که نیاز به ترش مزگی دارند استفاده می شود.
جوهر لیمو که اسیدی خوراکی است از مهمترین اسیدهای آلی مورد استفاده در صنایع مختلف به ویژه غذایی و دارویی است؛ به طوری که میزان مصرف آن در صنایع غذایی بیش از ۷۰ درصد، دارویی ۱۲ درصد، شیمیایی ۱۱ درصد، چرم ۴ درصد، آرایشی – بهداشتی ۲ درصد و سایر صنایع ۱ درصد است.
• معمولاً جزء افزودنی های مواد غذایی است که وظیفه طعم دهندگی در مواد غذایی حاوی ویتامین C را دارد.
• برای لایه خارجی آبنبات ها به شکل پودر سفید استفاده میشود.
• به عنوان نگهدارنده در تولید سوسیس و کالباس کاربرد دارد.
• در صنایع آرد و نان به منظور بالا بردن کیفیت و ماندگاری محصول به کار می رود.
• جهت به وجود آوردن طعم ترش سرکه مانند در تولید زیتون و سایر ترشیجات استفاده می شود.
• جوهر لیمو علاوه بر طعم دهندگی موجب تنظیم اسیدیته و pH نیز می شود.
• در صنایع غذایی این اسید در دسر ها، ژل ها، کیک و شیرینی های خانگی، بیسکوئیت، نبات ها، شکلات ها، کنسرو ها، نوشابه ها، اسانس ها، مربا، مارمالاد، صمغ های مصنوعی و بستنی استفاده می شود.
• این ماده در غذاهای منجمد، چربیها و روغنها به عنوان تنظیم کننده pH و ایجاد کمپلکس نمک بین سیترات ها و فلزات کمیاب به عنوان آنتی اکسیدان و نگهدارنده عمل میکند و باعث طولانی شدن زمان نگهداری ماهی منجمد و فرآورده های دریایی میشود.
• در صنایع آرایشی-بهداشتی و دارویی در لوازم آرایشی، نرم کننده ها، ساخت پماد ها و کرم ها، لوازم شستشو و ضد عفونی، ذخیره سازی خون و دترژنت ها کاربرد دارد.
• با توجه به خاصیت چنگاله ای اسید سیتریک که موجب هضم و جذب بهتر مواد معدنی به ویژه مکمل های کلسیم می شود؛ از آن برای تولید مکملهای کلسیم استفاده میشود. هم چنین در محصولاتی که به منظور نرم کردن آب به کار می روند نیز استفاده می شود. در نتیجه این اسید در پودرهای لباسشویی و صابون ها نیز مورد استفاده قرار می گیرد
• در فرمولاسیون محصولات آرایشی و بهداشتی نیز به کار می رود. به عنوان مثال برای تنظیم pH یون های فلزی در سیستم آنتی اکسیدانی شوینده های اسیدی موی سر استفاده میشود. در شامپوهای ضد شوره سر به مقدار ۰٫۲۵ تا ۱٫۸۶ درصد برای تنظیم pH و بهبود درخشندگی و شفافیت استفاده می شود.
• در تهیه محلول های ضد انعقاد خون مانند تری سدیم سیترات از این اسید و نمک های آن استفاده میشود؛ به این ترتیب که از طریق تشکیل کمپلکس یون کلسیم مانع انعقاد خون می شود و برای بیمارانی دچار خون ریزی شدید هستند استفاده می شود.
• هم چنین در پزشکی به منظور درمان بیماری ناشی از فقر آهن هنوز هم از سیترات فریک آمونیاکی استفاده میشود هر چند که درحال حاضر ترجیح داده میشود از نمک های دیگر آهن استفاده شود. در صنعت داروسازی درتولید آسپرین و نیز برای خوش طعم کردن داروها و قرص های جوشان این اسید کاربرد دارد زیرا در هنگام حل شدن قرص در اثر برقراری پیوند با کربنات ها و بی کربنات ها، دی اکسیدکربن تولید میکند.
• از این ماده در صنایع نیز استفاده می شود به طور مثال می توان با این اسید پاک کننده های طبیعی با کیفیت خوب سنتز کرد.
• در صنعت نیز برای تمیزکردن سطح الیاف، زیبا کردن رنگ نسوج و الیاف به کار می رود. هم چنین این اسید پلاستیسه کننده، آنتی اکسیدان و اسیدی کننده است و در نمک های جوشان و رزین های آلیدی مورد استفاده قرار می گیرد.
از ترکیب سیترات با فلزات، به دلیل تاثیر کم برای پاک کردن و جرم زدایی دیگ های بخار استیل به طور گسترده ای استفاده میشود. هم چنین برای حذف دی اکسید گوگرد از سوخت های گازی کارخانه های برق وتصفیه خانه ها از محلول بافری این اسید به عنوان پاک کننده استفاده میشود. از سایر موارد کاربرد آن میتوان به صنایع رنگ سازی، استخراج نفت و آب فلزکاری اشاره نمود. استر های این اسید با الکل ها در محدوده وسیعی شناخته شدهاند. استرهای تری اتیل، تری بوتیل و استیل تری بوتیل به عنوان یک نرم کننده غیرسمی در پلاستیک سازی به ویژه در پلاستیک های صنعت بستهبندی غذایی استفاده میشوند.
نکات ایمنی
اسید استیک غلیظ مادهای خورنده میباشد. در تماس با پوست باعث سوختگی شیمیایی پوست و ایجاد تاول میشود. در صورت تماس با چشم میتواند آسیبهای جدی به چشم وارد کند، تنفس بخار غلیظ آن باعث سوزش دهان ، بینی و گلو میشود. هر چند سرکه یک مایع بدون ضرر میباشد، اما نوشیدن گلاسیال خطرناک بوده و باعث ایجاد زخمهای شدید در دستگاه گوارشی میشود و ممکن است با تغییر اسیدیته خون ، آسیبهای جدی به سلامتی انسان وارد کند.